Ten tekst pochodzi z mojej dawnej strony internetowej. Wstawiłam go, bo jest – może wbrew pozorom – ściśle związany z tematyką sprawykryminalne.pl Dlaczego? Dlatego że powieść kryminalna to wprawdzie fikcja (choć często oparta na faktach), a sprawy kryminalne to przypadki autentyczne, jednak obydwie kategorie bardzo mocno łączy przyjemność ŚLEDZENIA OPOWIADANEJ HISTORII.
Dodam, że dlatego właśnie na sprawykryminalne.pl staram się opisywać każdy przypadek tak, żeby uchwycić ciąg wydarzeń oraz pokazać głębsze tło (np. odczucia uczestników), a nie poprzestawać jedynie na technicznych i taktycznych aspektach danej sprawy kryminalnej.
Co to jest powieść kryminalna
Powieść kryminalna to odmiana powieści, której akcja koncentruje się wokół zbrodni/przestępstwa. Istotne elementy akcji to popełnienie zbrodni, jej odkrycie, poszukiwanie sprawcy i wyjaśnianie przyczyn zbrodni.
W obrębie powieści kryminalnej wyróżnić można jej dwa główne typy: są nimi powieść detektywistyczna i thriller. Powieść detektywistyczna i thriller rzadko występują w „czystej” postaci. Współczesna powieść kryminalna stanowi zwykle połączenie elementów tych dwóch typów, z których każdy to jakby przeciwległy biegun tego samego gatunku – dlatego właśnie warto wiedzieć, jakie są cechy charakterystyczne owych modeli idealnych.
Powieść detektywistyczna
Zbrodnia, detektyw, bohaterowie
Aura tajemniczości wokół zbrodni to bardzo charakterystyczna cecha powieści detektywistycznej. Zbrodnia (jest to przeważnie morderstwo) stanowi tym samym zagadkę intelektualną, której rozwiązania podejmuje się detektyw – postać, która wysuwa się w powieści na pierwszy plan. Detektyw próbuje rozwiązać, wykorzystując swoje zdolności – przede wszystkim intelektualne.
Detektyw jest przeważnie ekscentrykiem, żyje samotnie. Z reguły ma przy swoim boku towarzysza, którego rola sprowadza się do biernej pomocy. Na tle postaci owego pomocnika, o wiele mniej błyskotliwego i inteligentnego, detektyw jawi się jako geniusz. Z „technicznego” punktu widzenia postać pomocnika służy do tego, by dać detektywowi okazję przedstawienia swoich poglądów i za sprawą dyskusji stworzyć niektóre elementy zagadki intelektualnej.
Grupa bohaterów tworzy zamknięty krąg (są to najbliżsi lub dobrzy znajomi), a morderca znajduje się wśród nich. Nie może być postacią przychodząca z zewnątrz, gdyż tylko w ten sposób można skonstruować zagadkę intelektualną; detektyw musi mieć bowiem punkty oparcia dla własnego logicznego myślenia; jednocześnie zaś nastrój wzajemnych podejrzeń w odniesieniu do najbliższych lub też dobrych znajomych przydaje powieści szczególną aurę.
Charakterystyczną cechą powieści detektywistycznej jest zredukowany do minimum psychologizm postaci. Bohaterowie są przede wszystkim typami, autor nie analizuje ich stanów psychicznych ani motywów postępowania – zostają one jedynie nazwane (miłość, zazdrość, zemsta).
Nastrój, “fałszywe ślady”, akcja
W trakcie rozwoju akcji nastrój tajemniczości stopniowo rośnie, m.in. dlatego, że autor celowo piętrzy podejrzenia, rzucając je ciągle na różne osoby, a jednocześnie podsuwa czytelnikowi tzw. “fałszywe ślady” (ang. red herrings). Są one niezwykle istotnym elementem konstrukcji powieści detektywistycznej. Fałszywym śladem może być wszystko: przedmiot, gest, dźwięk, zapach, wypowiedź – każdy z tych szczegółów może wprowadzić czytelnika w błąd. Z drugiej strony autor musi grać fair: czytelnik powinien mieć te same szanse, co detektyw, zatem nie wolno przed nim ukrywać żadnych szczegółów, które znane są również prowadzącemu śledztwo.
Akcja powieści detektywistycznej rozgrywa się według stałego schematu: morderstwo, rozpoznanie, przesłuchania bohaterów, narada, pościg oraz zainscenizowana scena wskazania/schwytania sprawcy. Poniżej krótkie omówienie poszczególnych elementów:
- Morderstwo – w momencie rozpoczęcia akcji jest już faktem
- Rozpoznanie – detektyw ogląda miejsce zbrodni i czyni pierwsze pobieżne obserwacje, po których przedstawia ogólną teorię dotyczącą sprawcy oraz wstępny plan jego schwytania
- Przesłuchania bohaterów – rozmowy z podejrzanymi i świadkami (prowadzone są często w formie półoficjalnych przesłuchań); składają się na większą część akcji
- Narada – stanowi podsumowanie dotychczasowych wyników śledztwa. Naradę detektyw prowadzi wraz z pomocnikiem. Detektyw zachowuje się powściągliwie, by później móc swymi zdolnościami intelektualnymi zrobić tym większe wrażenie.
- Pościg – trwa zwykle bardzo krótko, w powieści detektywistycznej bowiem, w odróżnieniu od thrillera, jest to od strony formalnej mało istotny element
- Scena schwytania sprawcy – w jednym miejscu zostają zebrani najważniejsi bohaterowie, w tym wszyscy podejrzani; jeden z nich zostaje wskazany jako sprawca, często dopiero w trakcie czynionej przez detektywa rekonstrukcji zdarzeń. Podczas tej sceny detektyw opowiada, jaki był przebieg jego rozumowania. Rozwiązanie zagadki winno się jawić czytelnikowi jako oczywiste.
Thriller
W thrillerze wysiłek intelektualny w pracy detektywa / policjanta nie ma aż takiego znaczenia.
W odróżnieniu od powieści detektywistycznej thriller nie kieruje uwagi na tajemnicę otaczającą zbrodnię. Oś akcji tworzy poszukiwanie przestępcy, często zresztą od początku znanego odbiorcy lub dającego się szybko zidentyfikować.
Thriller ma dłuższą formę niż powieść detektywistyczna, przy tym jeśli ta ostatnia nasuwa skojarzenie z jednowątkowym opowiadaniem, to thriller w strukturze scen przypomina wielowątkowy film akcji.
W thrillerze wydarzenia przebiegają chronologicznie – jest to kolejna różnica w odniesieniu do powieści detektywistycznej, która wykazuje swego rodzaju wsteczne ukierunkowanie: Najważniejsze są wydarzenia z przeszłości, zatem ich rekonstrukcja jest celem opowieści.
| POWIEŚĆ DETEKTYWISTYCZNA | THRILLER |
Zbrodnia |
|
| gdy rozpoczyna się akcja, zbrodnia jest już popełniona. Jej okoliczności nie są znane. | popełniana jest później (wtedy można obserwować przygotowania do niej) lub też pokazana jest już na początku wraz ze szczegółami, w każdym razie nie ma ona aury tajemniczości, sprawcę możemy poznać nawet już na początku |
| to przede wszystkim zagadka, stanowi intelektualne wyzwanie zarówno dla detektywa, jak i dla czytelnika | zbrodnia pokazana jest w kontekście negatywnych zjawisk społecznych |
| jest nią morderstwo | rodzaj zbrodni nie jest określony, może być to zarówno kradzież, jak i mord seryjny |
| ma miejsce w pomieszczeniu lub na terenie zamkniętym (pokój, przedział kolejowy, odcięta od świata posiadłość) | nie ma reguł |
Śledztwo |
|
| opiera się na pracy intelektualnej detektywa | opiera się na aktywnych działaniach detektywa, który często ryzykuje życiem |
Struktura akcji |
|
| „odwrócona”, ukierunkowana na przeszłość, ponieważ stopniowo odkrywane są wydarzenia z przeszłości | wydarzenia ułożone są chronologicznie |
Napięcie |
|
| źródło tkwi w wydarzeniach wcześniejszych
szczyt przypada na moment przedstawienia rozwiązania zagadki |
źródło tkwi w wydarzeniach przyszłych
szczyt przypada na moment schwytania sprawcy |
Podejrzani |
|
| ich liczba jest ograniczona
są przede wszystkim przesłuchiwani |
ich liczba jest teoretycznie nieograniczona
są przede wszystkim śledzeni |
Bohaterowie |
|
| tworzą zamknięty krąg znających się osób, są to często najbliżsi, ich liczba jest ograniczona | ich liczba jest nieograniczona |
Psychologizm postaci |
|
| nie występuje | charakter postaci jest o wiele wyraźniej zarysowany |
Sprawca |
|
| występuje jeden sprawca | może być wielu sprawców, choć główną rolę przeważnie odgrywa wtedy tylko jeden z nich |
| jest nim jeden z głównych bohaterów | sprawca często nie jest głównym bohaterem |
Detektyw |
|
| postać idealna i jakby nierzeczywista | człowiek z krwi i kości, często borykający się z codziennymi problemami, toczący wewnętrzną walkę |
| występuje często jako detektyw-amator | detektyw to zawodowiec lub sam pracuje jako policjant |
| posługuje się metodą dedukcji, jego siłę stanowi intelekt | posiada przymioty nie tylko umysłu, ale i charakteru (zdecydowanie, opanowanie, wytrzymałość) oraz ma opanowanych wiele sprawności (świetnie strzela) |
Pomocnik detektywa |
|
| postać podporządkowana, bierze bierny udział w wydarzeniach i pełni w dużym stopniu rolę „techniczną” – dialog z nim umożliwia zaprezentowanie poglądów detektywa | jest również postacią podporządkowaną, ale jego udział w wydarzeniach jest bardziej aktywny, przy tym często ratuje detektywowi życie |
Przedstawiciele organów ścigania |
|
| występują w roli konkurencji względem detektywa | Nie ma takiej konkurencji |
Ofiara |
|
| przedstawiona schematycznie (pełni rolę „rekwizytu”) | charakter ofiary pogłębiony, postać zarysowana wyraziście |
Starcie detektyw – sprawca |
|
| jest ukrytą grą, intelektualną próbą sił | stają do otwartej walki |
Starcie detektyw – sprawca |
|
| jest ukrytą grą, intelektualną próbą sił | stają do otwartej walki |
Copyright sprawykryminalne.pl
